کودکان کولبر و حقوق بین الملل بشر

هەنگاو: پیکر یخ زده فرهاد نوجوان کولبر ۱۴ ساله، ۲۹ آذر پس از چهار روز جستجو در حالی که دست های مشت کرده اش یخ زده بود، در ارتفاعات تەته سروآباد از توابع استان کردستان پیدا شد. ٤ روز پیش از این نیز پیکر بی جان آزاد برادر بزرگتر فرهاد که او هم تنها ۱۷ سال داشت در همان حوالی پیدا شد.

این سرنوشت دو نوجوانی است که از فرط فقر و گرسنگی در اوج زمستان وحشتناک ارتفاعات کردستان به کول بری روی آورده بودند. آنان در عوض مبلغی ناچیز باری گاها دوبرابر  وزن خود را از مناطق صعب العبور به داخل ایران، حمل میکردند. فرهاد و آزاد خسروی تنها قربانیان این وضعیت غم انگیز نیستند. با استناد بە آمار بە ثبت رسیدە در مرکز آمار سازمان حقوق بشری هەنگاو تنها طی سالهای ۲۰۱٨و ۲۰۱۹میلادی  ۷ کولبر زیر ۱٨ سال به دلیل تیر اندازی مستقیم نیروهای مرزبانی ایران، کشته ۳ نفر زخمی و اخیرا ۲ نفر بر اثر گرسنگی و یخ زدگی جان باخته اند. مرگ تراژدیک فرهاد و آزاد بار دیگر ضروت پرداختن به مقوله کودکان کولبر را هویدا ساخت. هویت کامل این کولبران در مرکز آمار سازمان حقوق بشری هەنگاو موجود می باشد.

بر اساس معیار مندرج در ماده ۱ کنواسیون جهانی حقوق کودک، کلیه افراد زیر ۱٨سال کودک به شمار می آیند. همچنین ماده ۶ این کنوانسیون دولتها را مکلف به شناسایی حق ذاتی حق برحیات و تضمین بقا و رشد کودک نموده است. بر اساس ماده ٩ قانون مدنی قواعد این کنوانسیون در حکم حقوق داخلی به شمار وبرای دولت ایران الزام آوراست.

اما از سوی دیگرواژه کولبر در ادبیات حقوقی ایران نمودی نیافته است. تنها در قانون سازماندهی مبادلات مرزی و آیین¬‌نامه آن (١٣٨٤) و هم¬چنین آیین¬نامه ساماندهی مبادله در بازارچه‌¬های غیر رسمی موقت مصوب ٩٦/٥/٧ هیأت وزیران اشاره غیر مستقیم اشاره ای به کولبران مرزی شده و وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف به صدور کارت تردد مرزنشینی برای کسانی¬ شده  که ٣ سال در حدود ٢٠ کیلومتری از نقطه صفر مرزی در استان¬‌های آذربایجان غربی، کردستان کرمانشاه زندگی می‌¬کنند.

عمده کولبران مناطق مرزی، با اخذ چنین کارتی و با لحاظ امتیازات پیش بینی شده خود را محق به فعالیت تجاری و اقتصادی در آن سوی مرز از طریق حمل بار، می¬‌دانند. نیازمند تصریح است این چنین کارت ترددی مبین حقوق مکتسب افراد بوده و لذا به سهولت نمی‌¬توان حقوق ایجادی را انکار نمود. پر واضح است که کالاهای موجود عمدتا متعلق به نامبردگان نبوده و آنان صرفا وظیفه حمل کالا تا مقصد مشخص را به عهده دارند. به لحاظ فقدان آگاهی نسبت به علقه موجود میان صاحب کالا و کولبر، نمی¬‌توان مصادیقی از تعاریف قانونی نظیر کارگر و کارفرما در قانون کار یا اجیر و مستأجر در قانون مدنی را بر آن منطبق دانست.

بالبطبع در این خصوص هیچ تفاوتی میان کولبر بزرگسال و کولبر کودک وجود ندارد و نقض حقوق کودک به صورت مضاعف صورت می پذیرد. مهمترین و خـطرناک ترین مسئله در خصوص حمل بار توسط کودکان تیراندازی مستقیم نیروهای امنیتی و مرزبانی به طرف آنها می باشد که حوادث بسیار اسفناکی را رقم می زند. این کودکان محروم از حق تحصیل، برخوردای از رفاه حداقلی، حق بر غذا بایستی روزانه مسافتی بسیار طولانی را صرفا برای نجات از فقر و گرسنگی طی نمایند.

فراز فیروزی مندمی، مشاور حقوقی سازمان حقوق بشری هەنگاو در اینبارە می گوید کە: "دولت ایران بنابر تعهدات بین المللی خود مکلف به حمایت از اشخاص زیر ۱٨ سال در این زمینه و جلوگیری از بهره کشی از کودکان و به کار گماردن آنان در چنین وضعیت های است. با این وجود نه تنها دولت ایران تعهد به شناسایی و حمایت از حقوق بنیادین به رسمیت شناخته شده را رعایت نمی کند بلکه خود از عوامل مضاعف نقض حقوق این کودکان است."

حق حیات:

بنیادین ترین حق هر انسانی حق بر حیات است. کمیته حقوق کودک سازمان ملل متحد به عنوان ناظر بر اجرای کنوانسیون حقوق کودک چهار اصل بنیادین را بر حقوق کودک حاکم می داند که حق حیات در صدر آن قرارداد. کمیته معتقد است که دولتها حتی در زمان مخاصمات مسلحانه مکلف به تضمین حق حیات کودکان هستند. دولت ایران در این خصوص حقوق داخلی خود را رعایت نمی کند. در خصوص مجوز حقوقی تیراندازی به کولبران  مطلب ذیل بایستی مورد توجه قرار گردد:

- به دلالت ماده ٣٥ قانون گذرنامه، هرگونه ورود و خروج غیرقانونی اتباع ایرانی جرم و مرتکب به ١ تا ٣ ماه حبس محکوم خواهد شد نه مرگ.

- به موجب بند ٩ ماده ٣ قانون به کارگیری سلاح در موارد ضروری ١٣٧٣، مأمورین نیروهای مسلح در موارد مرزی صرفا نسبت به جلوگیری از ورود و خروج از مرز غیرقانونی متعاقب اخطار قبلی، مجاز به تیراندازی آن هم مشروط به این که:  الف: اخطار قبلی داده باشند، ب: دارای مأموریت نسبت به موضوع باشند، ج: تیراندازی آخرین راه چاره باشد و در صورت تیراندازی نیز: ١- ابتدا تیر هوایی ٢- تیراندازی کمر به پایین ٣- تیراندازی کمر به بالا .

حق بر تحصیل :

دولتها بر اساس مواد ۲٨ و ۲۹ کنوانسیون حقوق کودک مکلف به فراهم آوردن تمهیدات لازم جهت تحصیلات ابتدایی برای کودکان هستند. این تعهد در زمره قواعد آمره کنوانسیون است که نقض آن مسئولیت بین المللی دولت را در پی دارد.  متاسفانه کودکان کولبر به صورت کامل از آموزش محرومند و دولت ایران هیچ گونه اقدام مثبتی در این زمینه به عمل نیاورده است.

حق بر غذا :                                                                                                                                               

تغذیه مناسب از جمله نیازهای اساسی کودکان می باشد در این راستا کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سازمان ملل متحد  اعمال داشته که دولتها بایستی اقدامات ویژه ای را برای تضمین حق بر غذای کودکان فراهم آورند.

دولت ایران نه تنها اقدامی در فراهم آوردن سطح حداقلی از رفاه برای کودکان کولبر به عمل نیاورده بلکه بواسطه تیراندازی مستقیم نیروهای امنیتی و نظامی خود موجب سلب حیات خود سرانه کودکان کولبر شده است. بر اساس اطلاعات و آمار موجود شکایت در محاکم داخلی نیز هیچ گاه منتج نتیجه ای خاص نشده است.