گزارش هه‌نگاو از تخریب اکوسیستم منطقه در پروژه انتقال آب رودخانه زاب به دریاچه ارومیه + تصاویر
مسائل زیست‌محیطی پیوند مستقیمی با حیات و زندگی جمعی انسان‌ها دارد. بدین ترتیب طی دو دهه گذشته مقولاتی نظیر حق بر محیط زیست سالم، حق بر آب در قالب نسل سوم حقوق بشر مبتنی بر حقوق همبستگی مورد توجه جامعه جهانی قرار گرفته است.
شمار روز افزون موافقتنامه، کد‌های رفتاری و معاهدات بین‌المللی خود گواهی بر این مدعاست. با وجود توجه روز افزون جامعه جهانی به حفظ و حمایت از اکوسیستم، دولت جمهوری اسلامی ایران همواره از بدنام‌ترین دولت‌ها در سطح جهانی و منطقه‌ای در خصوص محیط زیست بوده است.
پروژه انتقال آب رودخانه زاب به عنوان یکی از حوزه‌های مهم آبی و همچنین انتقال آب به سد سیب‌کانی از محل آبهای زیر زمینی از جمله جدی‌ترین پروژه‌های تخریب زیست‌محیطی دولت جمهوری اسلامی است.
بر اساس تحقیقات میدانی هه‌نگاو از جمله عکس برداری، مصاحبه با کارشناسان و مردم منطقه، علائم بسیار جدی از تخریب زیست محیطی در منطقه بدست آمده است. بر اساس اطلاعات گردآوری شده مثلا در پایین دست روستای خورینج از توابع شهرستان پیرانشهر در استان آذربایجان‌غربی (ارومیه) زمین به عمق حداقل ۱۰ متر و طول ۳۰ متر دچار فرونشست شده است. این فرونشست نتیجه استخراج آبهای زیر زمینی بی رویه توسط شرکت فاطر از مجموعه شرکت‌های فرعی خاتم الانبیاء سپاه پاسداران است.
همچنین پروژه انتقال آب رودخانه زاب از اوایل سال ۱۳۸۳ شروع و در دولت روحانی به شدت پیگیری و اجرایی شده، مشاهدات عینی از تخریب فزاینده محیط زیست منطقه پیرانشهر و نواحی پیرامون رودخانه زاب وجود دارد. پروژه انتقال آب از رودخانه همواره محل انتقاد جدی کارشناسان و اساتید دانشگاهی بوده است.
در این خصوص هه‌نگاو نسبت به آثار زیست محیطی این پروژه، گفتگویی را با دکتر منصور سهرابی پژوهشگر محیط زیست که سابقه سالیان تحقیقات میدانی در منطقه را نیز دارد را ترتیب داد. دکتر سهرابی به هه‌نگاو اعلام داشت: "مدیریت غلط و غیر علمی منابع آب منجر بە کاهش سطح آب دریاچە ارومیە تا آستانە خشکی شد. بعد از اعتراضات مدنی مردم کە با سرکوب هم همراە بود دولت حسن روحانی وعدە احیای دریاچە ارومیە را داد و ستاد احیای دریاچە ارومیە تشکیل شد. از مهمترین برنامەهای این ستاد، انحراف آب زاب بە دریاچە ارومیە بود کە این پروژە عظیم شامل چندین سد و تونلی بە طول ٣٦ کیلومتر را شامل می‌شد. مسئولان مربوطە وعدە دادند کە سالیانە قریب ٦٠٠ میلیون متر مکعب آب را از زاب بە دریاچە ارومیە منتقل می‌کنند. این در حالیست کە برای رسیدن بە تراز اکولوژیک دریاچە بە بیش از پانزدە میلیارد متر مکعب آب نیاز است در حالیکە در چند سال اخیر میزان حجم آب دریاچە هرگز بە بیش از ٧ میلیارد متر مكعب حتی در سال های پر بارش هم نرسید. “
نباید فراموش کرد کە میزان تبخیر دریاچە سالیانە بین دو و نیم میلیارد متر مکعب تا سە میلیار می‌باشد، لذا عملاً انتقال آب از زاب نمی‌تواند عامل مهمی برای احیای دریاچەای باشد کە در طی ٤٠ سال اخیر، حوضە آبریز آن بە بدترین شکل ممکن مدیریت گردیدە است. توسعە کشاورزی نامتوازن بیش از ٣٠٠ هزار هکتار در حوضە و حفر بیش از ٨٠ هزار چاە عمیق و سد سازی های بی رویە و البتە تغییرات اقلیمی همە دست در دست هم دادە تا این دریاچە مهم را در آستانە خشکی قرار دهد. ناگفتە نماند سالانە بیش از ٤٠٠ میلیون متر مکعب حق آب دریاچە از رودخانە های سیمنە و زرینە بە استان آذربایجان‌شرقی هم منتقل می‌گردد.
با اجرای پروژە انتقال آب زاب از رودخانە های لاوین و بادین آباد عملاً در آیندەای نە چندان دور رودخانە بسیار مهم زاب خشک خواهد شد. این پروژە توسط شرکت های وابستە بە خاتم‌النبیا سپاە پاسدران در حال انجام است کە متاسفانە خسارت‌های آن از هم اکنون در حال نمایان شدن است. با حفر تونل در عمق ٨٠ متری زمین ارتباط هیدرولوژیک آب های جاری و زیرزمینی قطع شدە کە این می‌تواند منجر بە خشک شدن تعداد زیادی چشمە و رودخانە گردد.
با مکان یابی غلط برای مسیر تونل هم اکنون در محدودە روستای خورینج از توابع پیرانشهر، برای ادامە حفاری و بە پایان رساندن تونل آب های زیرزمینی را تخلیە کردە و در ١٢ نقطە چاە عمیق حفر شدە کە بە گفتە شاهدان محلی سپاە پاسدران در نظر دارد این عدد را بە ٢٢ برساند. پس از تخلیە آب های زیر زمینی، فروچالە‌های بە شعاع ٣٠ متر و عمق ١٠ متر در اطراف مشاهدە گردیدە است کە نگرانی های را برای افراد محلی و متخصصان و فعالان محیط زیست منطقە ایجاد کردە است.
“سپاە پاسدارن نیک میداند کە انتقال آب زاب تاثیر چندانی بر احیای دریاچە ارومیە ندارد اما بە بهانە احیای دریاچە در پی خسارت وارد کردن بە محیط زیست کُردستان است و جلو آبی کە بە اقلیم کُردستان عراق وارد می‌شود را می‌گیرد کە هدف آن سیاسی و امنیتی است”.
حقوق بر محیط زیست سالم به عنوان نسل سوم حقوق بشر مبتنی بر منافع و حیات جمعی شهروندان است. از جمله آثار این حق، حق بر منابع طبیعی و مشارکت شهروندان در این حقوق مالکانه است. دولت جمهوری اسلامی ایران با نقض فاحش این حقوق جمعی تهدید بسیار جدی را برای شهروندان در این مناطق فراهم آورده که خود می‌تواند نقض سایر حقوق بشر از جمله حقوق اقتصادی، اجتماعی و حق بر حداقل رفاه انسانی را حتی برای نسل‌های آینده فراهم آورد.
در این راستا سازمان حقوق بشری هه‌نگاو ضمن محکوم کردن اقدمات ضد محیط زیستی دولت جمهوری اسلامی از تمامی سازمان‌های حقوق بشری، نهادهای مدنی و زیست محیطی خواستار مدخله و پیگیری جدی این موضوع و آگاهی رسانی هرچه بیشتر به ساکنین منطقه می‌باشد.
