گزارش آماری هه‌نگاو از کشته و زخمی شدن ۳۳۹ کولبر در مرزهای کُردستان در سال ۲۰۲۴
هه‌نگاو؛ شنبه ۲۹ دی ۱۴۰۳
بر اساس آمار ثبت‌شده در مرکز آمار و اسناد سازمان حقوق بشری هه‌نگاو، طی سال ۲۰۲۴ دست‌کم ۳۳۹ کولبر و کاسبکار کُرد در مرزهای کُردستان کشته و زخمی شده‌اند. این آمار نسبت به سال ۲۰۲۳ حدود ۲٪ افزایش داشته است.
این گزارش شامل ۱۲ بخش است که به صورت جداگانه همراه با نمودار و جزئیات بیشتر ارائه خواهد شد:
١- نگاهی اجمالی و کوتاه به گزارش
٢- مقدمه
٣- مصونیت قضایی عاملان کشتار کولبران
٤- مقایسه آمار سال ۲۰۲۴ با آمار سال۲۰۲۳
۵- علت مرگ یا جراحت کولبران
۶- کشته و زخمی شدن ۱۹ کودک کولبر در سال ۲۰۲۴
۷- تفکیک کولبران کشته و زخمی‌شده بر حسب استان
۸- مرز بانه و نوسود؛ قتلگاه کولبران در سال ۲۰۲۴
۹- درخواست تحریم تسلیحاتی و مالی مرزبانی جمهوری اسلامی
۱۰- کشته و زخمی شدن ۴ کولبر توسط مرزبانی عراق
۱۱- نمودار قربانی شدن کولبران بر حسب ماه‌ها
۱۲- نتیجه‌گیری
بخش اول: نگاهی اجمالی و کوتاه به گزارش
۵۷ کولبر کشته و ۲۸۲ کولبر و کاسبکار زخمی شده‌اند.
بیش از ۸۰٪ کولبران با شلیک مستقیم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران کشته یا زخمی شده‌اند.
دست‌کم ۱ کودک کولبر کشته و ۱۸ کودک دیگر زخمی شده‌اند.
استان کُردستان با ۱۵۳ مورد بیشترین آمار کشته و زخمی شدن کولبران را داشته است.
مرز نوسود با ۱۵۰ مورد بیشترین تعداد قربانیان را ثبت کرده است.
دست‌کم ۸۴٪ کولبران با شلیک مستقیم نیروهای هنگ مرزی قربانی شده‌اند.
دست‌کم ۱ کولبر توسط مرزبانی عراق کشته و ۳ کولبر دیگر زخمی شده‌اند.
در ماه مارس بیشتر آمار قربانی شدن کولبران ثبت شده است که ۹۵ مورد است.
بخش دوم: مقدمه
پدیده کولبری، کار تحمیلی برای تامین حداقل نیازهای زندگی
به دلیل نگاه امنیتی جمهوری اسلامی ایران به کُردستان و مردم کُرد طی بیش از چهار دهه از حاکمیت خود و در نتیجه آن، عدم توسعه‌یافتگی و نبود فرصتهای شغلی، پدیده کولبری به‌عنوان کاری تحمیلی بر مردم کُردستان تحمیل شده است.
در مرزهای کُردستان (استان‌های کرمانشاه، کُردستان و آذربایجان غربی – ارومیه) بسیاری عموما در بازه سنی ۱۳ تا ۷۰ سال به کولبری مشغول‌اند. این افراد بارهای گمرک‌نشده تاجران را از نقاط صعب‌العبور مرزی، با کول یا از طریق قاطر، در ازای دستمزد ناچیزی که گاهی به مرگ آنها منجر می‌شود، از اقلیم کُردستان (عراق) به داخل ایران حمل می‌کنند. مسیر کولبران عموماً کوهستانی و خطرناک است و حدود ۱۰ کیلومتر مسافت دارد.
اجناس و کالاهای جابه‌جاشده توسط کولبران:
لوازم خانگی
لوازم آرایشی و بهداشتی
لاستیک
پارچه
قطعات یدکی
مواد اولیه کارخانجات
غلات و …
بر اساس آمارهای غیررسمی، بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار نفر در مرزهای کُردستان به کولبری مشغول‌اند. سالانه صدها نفر از آنها با شلیک مستقیم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، نیروهای مسلح ترکیه و مرزبانی عراق، یا در اثر سوانحی نظیر غرق شدن، سقوط از کوهستان و همچنین انفجار مین کشته یا مجروح می‌شوند.
بخش سوم: مصونیت قضایی عاملان کشتار کولبران
کولبری در کُردستان، که نتیجه سیاست‌های تبعیض‌آمیز و کُردستیزانه حاکمیت جمهوری اسلامی ایران است، به یک بحران انسانی در منطقه تبدیل شده است. ماموران مرزی که از مصونیت کامل قضایی برخوردارند، بدون هیچ‌گونه نگرانی از پیگرد قانونی، کولبران را هدف شلیک مستقیم قرار می‌دهند. این اقدامات که عمدتا در مناطق صعب‌العبور کوهستانی رخ می‌دهد، اغلب به کشتار یا زخمی شدن کولبران منجر می‌شود. این قتلهای دولتی مصداق جنایت است و تحت حمایت کامل حاکمیت و دستگاه قضایی جمهوری اسلامی ایران انجام می‌شود.
در هشت سال گذشته، با وجود کشته شدن بیش از ۵۱۷ کولبر و زخمی شدن بیش از ۱۶۸۲ تن دیگر، هیچ یک از عاملان این کشتارها مورد پیگرد قضایی قرار نگرفته‌اند. این وضعیت نشان‌دهنده مصونیت کامل نیروهای مسلح از هرگونه پاسخگویی است و بیانگر حمایت نهادهای حکومتی از سرکوب سیستماتیک کولبران می‌باشد.
از سوی دیگر، کولبرانی که از تیراندازی جان سالم به در برده‌اند و خانواده‌هایی که عزیزان خود را از دست داده‌اند، با فقدان حمایت دولتی و حقوقی مواجه‌اند. نه‌تنها هیچ‌گونه جبران خسارتی برای این قربانیان در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه در برخی موارد کولبران مجروح و خانواده‌های جان‌باختگان به پرداخت جریمه‌های سنگین محکوم شده‌اند. این جریمه‌ها به بهانه‌هایی همچون عبور غیرقانونی از مرز یا حمل کالای قاچاق بر آنان تحمیل می‌شود. در مواردی، خانواده‌های کولبران کشته‌شده حتی هزینه گلوله‌هایی را که عزیزانشان با آن هدف قرار گرفته‌اند، مجبور به پرداخت شده‌اند. این رویکرد، که مصداق قربانی کردن دوباره قربانیان است، فشارهای شدید مالی و حقوقی بر خانواده‌های کولبران وارد کرده و آنان را در وضعیت بحرانی‌تری قرار داده است.
بخش چهارم / مقایسه آمار سال ۲۰۲۴ با آمار سال ۲۰۲۳
بر اساس داده‌های مرکز آمار و اسناد سازمان حقوق بشری هەنگاو، در سال ۲۰۲۴ میلادی دست‌کم ۵۷ کولبر و کاسبکار در مرزهای کُردستان کشته شده‌اند و ۲۸۲ کولبر دیگر زخمی شده‌اند. از این تعداد، بیش از ۸۰٪ با شلیک مستقیم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران قربانی شده‌اند و ۵.۶٪ قربانیان (۱۹ مورد) کودک بوده‌اند.
مقایسه این آمار با سال ۲۰۲۳ میلادی نشان می‌دهد که شمار قربانیان در سال ۲۰۲۴، دست‌کم ۵ مورد معادل ۲٪ افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۳، تعداد کل قربانیان ۳۳۴ نفر بوده که شامل ۴۱ کشته و ۲۹۳ زخمی بوده‌اند.
با این حال، اگر تعداد کشته‌شدگان را به‌طور خاص بررسی کنیم، در سال ۲۰۲۴ تعداد کولبران کشته‌شده نسبت به سال ۲۰۲۳ بیش از ۳۹٪ افزایش داشته است، چراکه در سال ۲۰۲۳، ۴۱ کولبر کشته شده بودند، اما این رقم در سال ۲۰۲۴ به ۵۷ مورد افزایش یافته است.
بخش پنجم / علت مرگ یا جراحت کولبران
بر اساس آمار ثبت‌شده در مرکز آمار و اسناد هەنگاو، بیشترین علت مرگ و جراحت کولبران در سال ۲۰۲۴، شلیک مستقیم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران بوده است که ۸۱٪ از کل موارد را شامل می‌شود. سایر عوامل مرگ و جراحت کولبران عبارت‌اند از:
شلیک مستقیم: ۲۷۲ مورد (۴۱ کشته و ۲۳۱ زخمی) - معادل ۸۱٪ از کل موارد
سقوط از کوه: ۲۷ مورد (۶ کشته و ۲۱ زخمی) – معادل ۸٪ از کل موارد
سوانح رانندگی: ۷ مورد (۲ کشته و ۵ زخمی) – معادل ۲.۵٪ از کل موارد
انفجار مین: ۵ مورد (۵ زخمی) – معادل ۱.۵٪ از کل موارد
سرمازدگی: ۴ مورد (۴ کشته) – معادل ۱.۵٪ از کل موارد
ضرب و شتم: ۱۴ مورد (۱ کشته و ۱۳ زخمی) – معادل ۴٪ از کل موارد
پرتاب سنگ توسط نیروهای مسلح: ۲ مورد (۲ زخمی) – معادل ۰.۵٪ از کل موارد
غرق شدن در رودخانه: ۱ مورد (۱ کشته) – معادل ۰.۵٪ از کل موارد
سکته قلبی: ۲ مورد (۲ کشته) – معادل ۰.۵٪ از کل موارد
بخش ششم / کشته و زخمی شدن ۱۹ کودک کولبر در سال ۲۰۲۴
بر اساس آمار سازمان حقوق بشری هەنگاو، در سال ۲۰۲۴ میلادی دست‌کم ۱۹ کودک کولبر در مرزهای کُردستان قربانی شده‌اند که ۵.۶٪ از کل آمار قربانیان کولبری را شامل می‌شود.
از این تعداد:
۱ کودک کولبر جان خود را از دست داده است.
۱۸ کودک دیگر زخمی شده‌اند.
علت جراحت یا مرگ این کودکان به شرح زیر است:
۱۵ کودک (۷۹٪ از مجموع کودکان قربانی) بر اثر شلیک مستقیم نیروهای مسلح جمهوری اسلامی زخمی شده‌اند.
۱ کودک (هستیار عبدالملکی) در اثر سرمازدگی جان خود را از دست داده است.
۲ کودک با پرتاب سنگ توسط نیروهای مسلح زخمی شده‌اند.
۱ کودک در اثر سقوط از کوه مجروح شده است.
از نظر توزیع جغرافیایی، بیشترین کودکان کولبر در مرز نوسود قربانی شده‌اند:
نوسود: ۹ کودک کولبر
بانه: ۵ کودک کولبر
سردشت: ۲ کودک کولبر
سقز: ۲ کودک کولبر
مریوان: ۱ کودک کولبر
بخش هفتم / تفکیک کولبران کشته و زخمی‌شده بر حسب استان
بیشترین موارد کولبران کشته و زخمی‌شده در مرزهای استان کُردستان ثبت شده است. توزیع آماری قربانیان در استان‌های مختلف کُردستان به شرح زیر است:
استان کُردستان (سنندج):
۱۵۸ مورد (۳۱ کشته و ۱۲۷ زخمی)
۴۷٪ از کل موارد
استان کرمانشاه (کرماشان):
۱۵۳ مورد (۱۴ کشته و ۱۳۹ زخمی)
۴۵٪ از کل موارد
استان آذربایجان غربی (ارومیه):
۲۸ مورد (۱۲ کشته و ۱۶ زخمی)
۸٪ از کل موارد
بخش هشتم | ۷۶٪ کولبران در دو مرز نوسود و بانه قربانی شده‌اند
در سال ۲۰۲۴ میلادی، دست‌کم ۲۵۷ کولبر در مرزهای دو شهرستان نوسود در استان کرمانشاه و بانه در استان کُردستان کشته یا زخمی شده‌اند که این رقم معادل ۷۶٪ از کل موارد ثبت‌شده در تمام مرزها است. این در حالی است که در سال ۲۰۲۳، ۸۳٪ از موارد قربانیان کولبری در این دو مرز ثبت شده بود.
مرز نوسود: ۱۵۰ کولبر قربانی شده‌اند که ۱۳ نفر از آنها جان خود را از دست داده‌اند.
مرز بانه: ۱۰۷ کولبر قربانی شده‌اند که ۱۷ نفر از آنها جان خود را از دست داده‌اند.
بخش نهم | درخواست تحریم تسلیحاتی و مالی مرزبانی جمهوری اسلامی
بررسی‌های هه‌نگاو نشان می‌دهد که مصطفی مرادی، فرمانده نیروهای مسلح هنگ مرزی جمهوری اسلامی در مرز بانه استان کُردستان، و نوذر مرادی، فرمانده مرزبانی پاوه در استان کرمانشاه، نقش مستقیمی در کشتار کولبران داشته‌اند و در مواردی شخصا اقدام به قتل کولبران کرده‌اند.
از مجموع ۳۳۹ کولبر قربانی‌شده در سال ۲۰۲۴، دست‌کم ۲۸۴ مورد (۸۴٪ کل قربانیان) با شلیک مستقیم نیروهای هنگ‌مرزی جمهوری اسلامی کشته یا زخمی شده‌اند. در این میان، ۳۶ کولبر جان باخته و ۲۴۸ کولبر زخمی شده‌اند.
با توجه به افزایش روزافزون کشتار کولبران در مرزهای کُردستان، که در اکثر موارد با شلیک مستقیم نیروهای هنگ‌مرزی صورت می‌گیرد، هه‌نگاو خواستار تحریم تسلیحاتی و مالی مرزبانی جمهوری اسلامی ایران و تعقیب بین‌المللی فرماندهان ارشد این نیرو به اتهام جنایت علیه بشریت است.
بخش دهم | کشته و زخمی شدن ۴ کولبر توسط مرزبانی عراق
در سال ۲۰۲۴، دست‌کم ۴ کولبر با شلیک مستقیم نیروهای مرزبانی عراق هدف قرار گرفته‌اند که در نتیجه آن، ۱ نفر جان خود را از دست داده و ۳ نفر دیگر زخمی شده‌اند.
تمامی این موارد در مرز حلبچه با نوسود رخ داده است.
بخش یازدهم | نمودار قربانی شدن کولبران بر حسب ماه‌ها
بررسی آمار قربانیان کولبری در سال ۲۰۲۴ نشان می‌دهد که بیشترین موارد قتل و جراحت کولبران در ماه مارس رخ داده است. در این ماه، ۹۵ مورد (۲۸٪ از کل موارد) ثبت شده است. همچنین، در ماه فوریه ۶۵ مورد و در ماه ژانویه ۵۳ مورد کشته و زخمی شدن کولبران ثبت شده است.
بخش دوازدهم: نتیجه‌گیری
تحلیل آماری و مستندات ارائه‌شده در این گزارش نشان می‌دهد که وضعیت کولبران در مرزهای کُردستان بحرانی و نگران‌کننده است. این وضعیت نه‌تنها بازتابی از مشکلات عمیق اقتصادی و اجتماعی است که کولبران را به این شغل پرخطر سوق می‌دهد، بلکه نقض آشکار و سیستماتیک حقوق بشر را نیز نشان می‌دهد.
افزایش شمار کشته‌شدگان و زخمی‌شدگان کولبری، به‌ویژه کودکان، بیانگر ناکامی سیاست‌های موجود و ضرورت اقدام فوری برای حل این بحران است. این گزارش تأکید دارد که توجه جامعه بین‌المللی به این مسئله و اتخاذ تدابیر عملی برای محافظت از کولبران ضروری است.
افزایش خشونت‌ها علیه کولبران نقض فاحش اصول بنیادین حقوق بشر ازجمله حق حیات و امنیت شخصی (ماده ۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر) است. مصونیت قضایی عاملان این خشونت‌ها و عدم حمایت قضایی از قربانیان و خانواده‌هایشان، برخلاف اصول پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری دولتها در قبال حقوق بشر است.
هه‌نگاو تاکید می‌کند که برای پایان دادن به این بحران انسانی، علاوه بر اتخاذ اقدامات اقتصادی و اجتماعی برای بهبود شرایط زندگی کولبران، ضرورت دارد که نهادهای بین‌المللی، دولتها و سازمان‌های حقوق بشری مسئولیت‌پذیری بیشتری در قبال این فاجعه داشته باشند و اقداماتی مؤثر برای حفاظت از حقوق کولبران و پاسخگو کردن عاملان جنایت علیه آنها اتخاذ کنند.
