Rapora mehane ya Hengawê derheq binpêkariyên mafê jinan li Îranê di Tîrmeha 2025an de
Hengaw; Înê 8ê Tebaxa 2025an
Pêka belge û amarên ku di Navenda Amar û Belgeyan a Saziya Mafê Mirovî ya Hengawê de hatine tomarkirin, di heyama Tîrmeha 2025an de, aliyê kêm 17 çalakvanên jin hatine girtin û 6 çalakvanên jin jî, ji aliyê Dezgeha Dadwerî ve bi girtîgehê hatine sizadan. Di vê mehê de aliyê kêm 14 haletên jinkujî û 3 haletên darvekirina jinan di bajarên cuda ên Îranê de hatine tomarkirin.
Birêveçûna sizayê darvekirina jinan di Îranê de
Di Tîrmeha 2025an de, aliyê kêm sizayê darvekirina 3 jinan li girtîgehên cuda yên Îranê hatiye birêveçûn. Du jin ji wan jinan bi tohmetên pêwendîdar bi madên hişber û jinek jî bi tohmeta kuştina bi qest bi darvekirinê hatibûne sizadan û nasnameya wan wiha ye:
1- Atife Emînî ya xelka bajarê Yezdê bi tohemta kuştina bi qest li girtîgeha navendî ya Yezdê hate darvekirin.
2- Nahîd Cewkar ya xelka bajarê Şîrazê bi tohemta pêwendîdar bi madên hişber li girtîgeha navendî ya Şîrazê hate darvekirin.
3- Mehtab Beyatî ya xelka bajarê Meşhedê bi tohemta pêwendîdar bi madên hişber li girtîgeha navendî ya Meşhedê hate darvekirin.
Girtina 17 jin di Tîrmeha 2025an de
Pêka belge û amarên Hengawê, di heyama Tîrmeha 2025an de, aliyê kêm 17 çalakvanên jin di bajarên cuda yên Îranê de hatine girtin ku beranberî 11.5 ji sedî ji gelempera hevwelatiyên hatinî girtin li vê mehê ye.
Herî kêm 6 jin ji jinên hatinî girtin ji çalakvanên Kurd û 2 jin ji çalakvanên Behayî û 2 jin jî, ji hevwelatiyên bîhanî bûne ku navê wan wiha ye:
Şîraz: 1- Nigîn Emînzade 2- Ermexan Emînî
Tehran: 3- Nida Karîger 4- Mîna Meşhedî Mehdî
Îsfehan: 5- Efrûz Kiyanî Êrsî
Qaimşehr: 6- Rakêul Etayan
Bokan: 7- Melek Ferecbeygî
Taybad: 8- Sara Gewherî
Bucnûrd: 9- Kejal Salihî
Şîrwan: 10- Eizem Nasirî
Kamêran: 11- Rûnak Deştî
Yasûc: 12- Mehsa Şefi`î
Reşt: 13- Rozîta Recayî
Mehabad: 14- Kilara Resûlî
Birûcêrd: 15- Leyla Sarêmî
Bêhbehan: 16- Ferûx Xusrewî
Kirman: 17- “Lindsay Forman”
Derçûna sizayê girtîgehê bo çalakvanên jin
Pêka amarên tomarkirî li Navenda Amar û Belgeyan a Saziya Mafê Mirovî ya Hengawê, di heyama Tîrmeha 2025an de, aliyê kêm 6 çalakvanên jin li bajarên cuda yên Îranê li ser hev bi 7 sal û 2 meh girtîgehê hatine sizadan. Herî kêm 5 mamosteyên xelkê Kirmanê di nava girtiyan de ne ku ji aliyê Dezgeha Dadwerî ya Komara Îslamî ya Îranê ve bi girtîgehê hatine sizadan.
Nasnameya wan jinên ku bi girtîgehê hatine sizadan wiha ye:
1- Firîşte Sûrî ya xelka Nehawendê bi 3 sal girtîgehê hatiye sizadan.
2- Fatime Yezdanî ya xelka Kirmanê bi 10 meh girtîgehê hatiye sizadan.
3- Mîtra Nîkpûr ya xelka Kirmanê bi 10 meh girtîgehê hatiye sizadan.
4- Zehra Ezîzî ya xelka Kirmanê bi 10 meh girtîgehê hatiye sizadan.
5- Leyla Efşar ya xelka Kirmanê bi 10 meh girtîgehê hatiye sizadan.
6- Şehnaz Rizayî Şerîfabadî ya xelka Kirmanê bi 10 meh girtîgehê hatiye sizadan.
Girtina jinan û sizadana jinan proseyeke adetî ya cudaxwaziyê di Komara Îslamî de ye. Di meşa tevgera Jin Jiyan Azadî de, zextên li ser jinên têkoşer zêdetir bû. Komara Îslamî bi awayekî rêkxistinî, ji rojên destpêka hatina ser kar ve hewl daye ku qada xebata civakî, siyasî û mafê mirovî ji jinan re teng bike. Siyasetên cudakirina zayendî û herwiha perwazêzxistina tevahiya civaka kêmîneyên regezî û zayendî bi rêya tawanbarkirina nasnameya wan ve, yek ji siyasetên cidî yên apartayda zayendî li Îranê ye.
Tomarkirina 14 haletên jinkujiyê di Tîrmeha 2025an de
Pêka amarên tomarkirî li Navenda Amar û Belgeyan a Saziya Mafê Mirovî ya Hengawê, di heyama Tîrmeha 2025an de, aliyê kêm 14 jin di bajarên cuda yên Îranê de ji aliyê kesên nêzî xwe ve wekî hevjînê xwe hatine kuştin.
Pêka vê raporê, 3 jin ji aliyê hevjînên xwe ve û 2 jin jî, ji aliyê hevjînên xwe yên berê ve hatine kuştin. 2 jin ji aliyê hevjînê xwîşka xwe ve, 3 ji bi destê birayê xwe, 2 jin bi destê hevalê xwe yê kur û jinek jî bi destê mamê xwe hatine kuştin. Herwisa zanyariyek serast ji bikujên dinê ber dest nîne.
Ji gelempera 14 haletên jinkujiyê, herî kêm 4 jin ji ber hêncetên namûsî hatina kuştin. Herwisa herî kêm 5 jin ji ber pirsgirêkên malbatî hatine kuştin û 3 jin bi sedema redkirina daxwaza zewacê û ji sedema kuştina 2 jinên dinê jî ti zanyariyek ber dest nîne.
Cudakirina kuştina jinan li gorî parêzgehan
Parêzgehên Hozmozgan, Îlam û Loristan: Her yek 2 halet
Parêzgehên Xurasana Rezewî, Kirman, Kirmaşan, Fars, Tehran û Urmiye: Her yek 1 halet
Jinkujî di civakê de asta herî serê ya dijejinî û mêrsalarî ye. Kuştinên ku ji ber kuştinên namûsê têne hesibandin, tenê beşek ji kuştina jinan tê hesibandin. Di civakan de koka sereke ya jinkujiyê dîrok, têkilî û zagonên mêrsalarî û dijejinî ne. Li gorî raporên Mafê Mirovî yên Hengawê, tenê di sala borî de li Îranê 191 bûyerên kuştina jinan hatine tomarkirin û beşeke mezin ji wan cinayetane ji aliyê endamên nêzîkî malbata jinê ve hatine kirin. Yasa û ramana li dijî jinan, dijayetiya kûr li dijî jinan normal dike.
Saziya Mafê Mirovî ya Hengawê, Komara Îslamî ya Îranê wekî sîstemeke apartayda zayendî dinirxîne ku tê de kuştin û destdirêjiyên sîstematîk li dijî jinan di hin qonaxan de hatiye yasayîkirin. Divê civaka navneteweyî sîstema apartayda zayendî li bin "cinayet li dijî mirovahiyê" biguncîne û wê yekê di pênaseya xwe ya navneteweyî de jî biguncîne û Komara Îslamî li gorî yasayên eşkere yên li dijî jinan û çewsandina pêkhatiya jinan di civaka Îranê de wek sîstemeke aprtayda zayendî polend bike û di bin wê wateyê de tawanbar bike.
